Pomoc Seniorom

W 2012 Polska zajęła ostatnie miejsce w UE według wskaźnika AAI (aktywne starzenie się) i wyniósł on 27,3, co zapoczątkowało wdrożenie programu ASOS. W 2018 Polska uplasowała się już na 24. miejscu, a wskaźnik wyniósł 31, w tym w obszarach:

1) Zatrudnienie: 26,5 (średnia UE to 31,1);

2) Partycypacja społeczna: 13,1 (średnia UE to 17,9);

3) Niezależne, zdrowe i bezpieczne życie: 66,1 (średnia UE to 70,7);

4) Warunki aktywnego starzenia się: 52,7 (średnia UE to 57,5)

Na przestrzeni prawie 10 lat widać wzrost wartości tego wskaźnika. Jednocześnie w dalszym ciągu we wszystkich obszarach Polska osiąga wyniki poniżej średniej UE.

Na podstawie analiz z badania SHARE dotyczących aktywności zawodowej osób w wieku 50 lat i więcej można wywnioskować, że sytuacja pomiędzy 6. (2015 r.) i 7. rundą (2017 r.) poprawiła się, a wskaźniki zatrudnienia wzrosły. Najsilniejszy wzrost odnotowano wśród osób w wieku 60–64 lata. Pomimo tej poprawy wciąż relatywnie duża grupa osób w wieku przedemerytalnym pozostaje poza zatrudnieniem, w szczególności są to osoby zamieszkujące na obszarach wiejskich i z niższym poziomem wykształcenia (Raport podsumowujący wyniki badań z 7 rundy badań Share: 50+ w Europie).

Na podstawie wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny można stwierdzić, że wskaźniki obrazujące kształtowanie się aktywności zawodowej i zatrudnienia są wciąż silnie skorelowane z wiekiem. Współczynnik aktywności zawodowej ludności w wieku 50–64 lata w III kwartale 2019 r. wyniósł 60,4%, wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku 50–64 lata wyniósł 59,2% (Eurostat). W końcu 2019 r. w rejestrach urzędów pracy w Polsce pozostawało 235,7 tys. bezrobotnych osób w wieku 50 lat i więcej, których udział w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosił 27,2%(badanie MRPiT z GUS).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby, które osiągnęły powszechny minimalny wiek emerytalny, nie mają żadnych ograniczeń dotyczących łączenia dalszej aktywności zarobkowej z pobieraniem emerytury.

Na podstawie BAEL w 2019 r. ludność aktywna zawodowo w wieku 60 lat i więcej liczyła 1301 tys. Wśród tych osób 1277 tys. to osoby pracujące (tj. 98,2%). W porównaniu do roku poprzedniego nastąpił wzrost liczby osób starszych aktywnych zawodowo o 1,5%, a pracujących o 2,1%. Osoby aktywne zawodowo w wieku 60 lat i więcej stanowiły 7,6% ogółu aktywnych zawodowo w wieku 15 lat i więcej (dla pracujących analogiczny odsetek wynosił 7,8%). Wśród aktywnych zawodowo seniorów przeważali mężczyźni – populacja ta liczyła 880 tys. (tj. 67,6%).

Pomimo widocznej poprawy w tym obszarze konieczne jest wzmacnianie pozycji osób starszych i ograniczenie wykluczenia z rynku pracy osób w wieku 60 lat i więcej. Utrata pracy w starszym wieku zwiększa ryzyko przejścia na długotrwałe bezrobocie, ale także spadku dotychczasowego poziomu życia.

Postępujący proces starzenia się społeczeństwa zwiększa ryzyko wystąpienia wielu negatywnych zjawisk, m.in. wykluczenia społecznego. Zgodnie z raportem podsumowującym wyniki badań 7. rundy Badania Zdrowia, Starzenia się Populacji i Procesów Emerytalnych „SHARE: 50+ w Europie” Polska zajmuje w rankingu stopnia zagrożenia wykluczeniem społecznym trzecie miejsce. Czynnikami równie silnie oddziałującymi na skalę tego zjawiska są: zakończenie aktywności zawodowej i zmiana dotychczasowego stylu życia, pogarszający się stan zdrowia czy spadek dochodów gospodarstwa domowego, które uniemożliwiają podejmowanie tylu aktywności co dotychczas. Zachodzące z wiekiem zmiany mają także wpływ na kształtowanie i utrzymanie relacji wewnątrzpokoleniowych i międzypokoleniowych w społeczności lokalnej.

Kluczowym elementem trwałej poprawy jakości życia seniorów oraz ich kondycji psychofizycznej jest szeroko rozumiana aktywność społeczna, która gwarantuje osobom starszym poczucie bezpieczeństwa w życiu codziennym, poczucie akceptacji i bycia potrzebnym w społeczności lokalnej. Udział w regularnych zajęciach wspiera rozwój, wzmacnia zdrowie i kondycję seniorów, umożliwia rozwijanie pasji i zainteresowań. Równie istotne jest zaangażowanie seniorów w działalność na rzecz społeczności lokalnej oraz podejmowanie działań, które wspomagają integrację środowisk senioralnych i grup międzypokoleniowych.

Wyniki badania ewaluacyjnego realizacji Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020. Edycje 2016–2019 jednoznacznie wskazują, że udział w projektach gwarantował seniorom poczucie sensu i zachęcał do regularnego uczestnictwa w życiu społeczności. Bardzo często w wyniku działań podejmowanych w ramach dofinansowywanych projektów seniorzy poprawiali swoje kompetencje społeczne, stan zdrowia pod względem psychologicznym, co przekładało się na ich ogólne zdrowie i satysfakcję z życia. Dzięki poprawie kondycji psychofizycznej osoby starsze były dużo bardziej przygotowane do pełnienia ważnych ról społecznych (np. w relacji ze swoją rodziną czy sąsiedztwem). Jednocześnie zajęcia w grupie powodowały, że seniorzy mogli brać udział w działaniach, które w pojedynkę byłyby niemożliwe do realizacji. Brak dostępu do transportu, trudność w opanowaniu pracy z komputerem w Internecie czy odpłatność niektórych atrakcji powodowała, że samodzielne podejmowanie aktywności społecznych, poza domem w ramach wolnego czasu bywało bardzo utrudnione.

Warto podkreślić, że poziom aktywności społecznej wśród osób starszych jest uzależniony od wielu czynników, m.in. stanu zdrowia, sytuacji finansowej, ale także sytuacji rodzinnej. Dla sporej grupy seniorów emerytura to czas związany z przyjęciem nowej roli i obowiązków w rodzinie (np. jako opiekun wnuków lub osoby starszej), wymagającej wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Z badań CBOS wynika, że większa część seniorów(59%) opiekuje się wnukami lub prawnukami, pomaga dzieciom lub rodzinie w prowadzeniu domu lub działalności zarobkowej (odpowiednio 45 i 41%). Jedna trzecia osób po 60. roku życia opiekuje się innym starszym lub niepełnosprawnym członkiem rodziny. Projekty te znacznie ułatwiały podejmowanie działań społecznych czy kulturalnych przez seniorów – dawały poczucie bezpieczeństwa, ale rozwiązywały także wyzwania związane z organizacją i logistyką niektórych aktywności.

Wyniki badań SHARE wskazują, że zaangażowanie w pracę społeczną starszych Polaków nie jest duże, ale wzrosło od poprzedniej rundy (wtedy około 3,0% osób starszych deklarowało taką aktywność). Jedynie 5,4% osób powyżej 55. roku życia angażuje się w prace społeczne w ramach prac w organizacjach społecznych. Odsetek ten jest zauważalnie większy wśród osób z wykształceniem wyższym i wykazuje rosnącą zmianę dla tej aktywności (średnio około 18% takich osób w 2017 r. deklarowało taką aktywność, a w 2015 r. jedynie około 8,5% osób).

Ważnym elementem zachowania dobrej kondycji organizmu jest kontynuacja edukacji w starszym wieku, ponieważ sprzyja wzmacnianiu sprawności psychofizycznej oraz zdobywaniu nowych kwalifikacji. Regularne spędzanie czasu w większym gronie wspiera także integrację międzypokoleniową w środowisku lokalnym i ułatwia nawiązywanie nowych znajomości. Polska w dalszym ciągu nie osiąga jednak zadowalających wyników w tym zakresie, co potwierdza m.in. wskaźnik AAI. Wartości wskaźnika odnoszącego się do uczestnictwa w różnych formach uczenia się (udział w kursie edukacyjnym w ciągu ostatniego roku) potwierdzają niską aktywność edukacyjną Polaków po 55. roku życia – zaledwie około 5,3% ogółem. Przykładem inicjatyw wspierających aktywność społeczną i edukacyjną osób starszych są działające na terenie całej Polski Uniwersytety III Wieku (UTW). W 2018 r. działało aż 640 tego rodzaju placówek. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że nawet w dynamicznej fazie rozwoju tych instytucji w zajęciach uczestniczy ponad 100 tysięcy osób (w 83% są to kobiety), z czego prawie w 12% są to osoby do 60. roku życia. Tymczasem osób od 61. roku życia jest już w Polsce prawie 9 mln. Celem działalności Uniwersytetów III Wieku jest m.in. regularna organizacja wykładów, warsztatów, kursów, kół zainteresowań. UTW wspierają także działalność kulturalno-artystyczną.

Zgodnie z wynikami badania ewaluacyjnego dotychczas zrealizowane projekty oddziaływały na aktywność seniorów na forum publicznym. Jak wskazali ankietowani, Program stał się w wielu przypadkach impulsem do powstania oddolnych organizacji lub nawet grup, które rozpoczęły działania na rzecz seniorów. Warto także zauważyć, że zaistnienie seniorów w sferze publicznej wzmocniło ich pozycję w lokalnych społecznościach. Grupa ta została dostrzeżona nie tylko przez innych (młodszych) mieszkańców, ale też przez lokalne władze i instytucje. Wielu z uczestników oferowanych zajęć nawiązało także nowe znajomości, a nawet przyjaźnie. Często wycofani, osamotnieni ludzie weszli w relacje z innymi seniorami i rozpoczęli aktywność społeczną i towarzyską, która jest podtrzymywana po zakończeniu udziału w projektach. Wypowiedzi zarówno bezpośrednich uczestników, jak też przedstawicieli organizacji wskazywały, że efekty te są trwałe i zauważalne także po zakończeniu projektów.

Osoby mieszkające na wsiach i w małych miejscowościach często deklarowały, że w ramach infrastruktury dostępnej w danej lokalizacji nie ma dla nich propozycji na spędzanie czasu. Są odcięci od życia społeczności ze względu na zakończenie kariery zawodowej lub odległość od reszty rodziny. Dotychczas sfinansowane projekty umożliwiały organizację miejsca spotkań i gwarantowały różnorodne formy spędzania czasu wolnego.